“ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ” ਪਟਿਆਲਾ, ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਉੱਚ-ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹੈ: ਇਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 30 ਅਪਰੈਲ, 1962 ਈ: ਨੂੰ “ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ” ਐਕਟ, “੧੯੬੧” (1961) ਅਧੀਨ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਕਿਸੇ ਖਿੱਤੇ ਦੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ; ਅਤੇ “ਇਜ਼ਰਾਈਲ” ਦੀ “ਹੀਬਰਿਊ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ” ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਦੂਜੀ “ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਹੈ”! ਭਾਵੇਂ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ/ਕਲਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਸਰਬਪੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨਾ ਸੀ, ਪਰ ਸਹਿਜੇ ਸਹਿਜੇ ਇਸ ਦਾ ਘੇਰਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ ‘ਤੇ ਇਹ ਇੱਕ ਬਹੁ-ਪੱਖੀ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਸਹੂਲਤ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਵਿਦਿਅਕ ਅਦਾਰੇ ਦਾ’ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਗਈ ਹੈ! ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਕੈਂਪਸ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸਮੇਂ ਵੱਖੋ-ਵੱਖ ਫੈਕਲਟੀਆਂ ਦੇ ਤਹਿਤ ਉਚੇਰੀ ਸਿੱਖਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਹਿਤ 65 ਅਧਿਆਪਨ ਅਤੇ ਖੋਜ ਵਿਭਾਗ ਹਨ: “ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ” ਨਾਲ ਪੰਜ “ਰੀਜਨਲ ਸੈਂਟਰ” ਛੇ ‘ਨੇਬਰਹੁਡ’ ਕੈਂਪਸ ਸਮੇਤ 230 ਕਾਲਜ ਸੰਪੂਰਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਭਾਗ; “ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ” ਦਾ ਪ੍ਰਮੱਖ ਵਿਭਾਗ ਹੈ: ਜਿਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ “ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ” ਦੇ’ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਦੇ ਨਾਲ “੧੯੯੨” (1992) ਵਿੱਚ ਹੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਭਾਗ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮੰਤਵ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ/ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ` ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਉਚੇਰੀ ਖੋਜ ਅਤੇ ‘ਅਧਿਆਪਨ’ ਨੂੰ ਪ੍ਰਫੁਲਿਤ ਕਰਨਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਇਸ “ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ” ਦਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਵ ਹੈ। ਇਸ ਮੰਤਵ ਹਿਤ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਅਤੇ ਖੋਜ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਹਿਲੂਆਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ: ‘ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਭਾਗ’ ਨੂੰ ਮਾਣ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਾਟਕਕਾਰ ਵਿਭਾਗੀ ਅਧਿਆਪਨ ਫ਼ੈਕਲਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਰਹੇ ਹਨ: ਇਥੋਂ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਦੇ ਨਾਮੀ ਸ਼ਾਇਰ “ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ” ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਾਟਕਕਾਰ “ਅਜਮੇਰ ਔਲਖ” ਵਰਗੇ ‘ਸਿਰਜਣਾਤਮਿਕ’ ਲੇਖਕ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਬਾਨੀ ਮੁਖੀ ‘ਡਾ. ਪ੍ਰੇਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ’ ਸਨ `ਤੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰ ਡਾ: ਹਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਸਨ: ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਭਾਗ ‘ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ’ ਗਰਾਂਟਸ ਕਮਿਸ਼ਨ ਵਲੋਂ ਜਾਰੀ ਡੀ. ਐਸ. ਏ. ਦੇ ਤਿੰਨ ਪੜਾਅ ਮੁਕੰਮਲ ਕਰ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਭਾਗ, ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਵਿਭਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਯ.ਜੀ.ਸੀ. ਵੱਲੋਂ ਸਕੀਮ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਸਕੀਮ ਦੇ ਤਹਿਤ ਵਿਭਾਗ ਵੱਲੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ; ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਡਾਇਸਪੋਰੇ ਨਾਲ