ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕ�� ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਅਤੇ ਰੱਖਿਆ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੇ ਜਾਣਕਾਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਕਰਦਿਆਂ ਇਹ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵੱਡੀ ਫ਼ੌਜੀ ਤਾਕਤ ਬਣ ਚ�ੱਕਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਲੋੜ ਪੈਣ ਤੇ ਦੋ ਮੋਰਚਿਆਂ ਤੇ ਲੜਨ ਦੀ ਤਾਕਤ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਵਰਤਮਾਨ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਕੀ ਭਾਰਤ ਦੋ ਮੋਰਚਿਆਂ ਤੇ ਲੜਨ ਲਈ ਸਮਰੱਥ ਹੈ? ਨੂੰ ਅਸਲ ਕਸੌਟੀ ਤੇ ਪਰਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦੋ ਗ�ਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਚੀਨ ਨਾਲ ਦ�ਸ਼ਮਣੀ ਦੀ ਚਰਮ ਸੀਮਾ ਤੇ ਹਨ। ਚੀਨ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜੀ ਟ�ਕੜੀਆਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਵਿੱਚ ਵਾਰ ਵਾਰ ਦਾਖਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹ�ੰਦੀਆਂ ਸਗੋਂ ਭਾਰਤੀ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਆਪਣਾ ਹੱਕ ਵੀ ਜਤਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਦੇ ਚੀਨ ਅਰ�ਣਾਚਲ ਪ�ਰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਚੀਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਦਸ ਕੇ ਦਲਾਈ ਲਾਮਾ ਨੂੰ ਇਸ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਵਰਜਦਾ ਹੈ। ਕਦੀ ਪੱਥਰ ਭਾਰਤੀ ਸੀਮਾ ਵਿੱਚ ਸ�ੱਟ ਕੇ ਲਾਲ ਰੰਗ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਸਰਹੱਦ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾ ਕੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹ�ੰਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਪਿਛੋਕੜ ਵੱਲ �ਾਤ ਮਾਰੀ� ਤਾਂ ਤਿੱਬਤ, ਸਿੱਕਿਮ ਤੇ ਭੂਟਾਨ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਸਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਚੀਨ ਸੀਮਾ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਕਰਦੇ ਸਨ। 1950 ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਨੇ ਤਿੱਬਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਫ਼ੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਦਲਾਈ ਲਾਮਾ ਨੂੰ ਜੋ ਚੀਨ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਨ ਲੈਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਚੀਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੱਦਾਖ ਨਾਲ ਆ ਲੱਗੀ। ਭਾਵੇਂ ਸਿੱਕਿਮ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਇਹ ਕਿਸੇ ਬਾਹਰੀ ਹਮਲੇ ਨੂੰ �ੱਲਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਬਚਾਅ ਲਈ ਫ਼ੌਜੀ ਸਹਾਇਤਾ ਮ�ਹੱਈਆ ਕਰਵਾਈ। 1975 ਵਿੱਚ ਰਾਇਸ਼�ਮਾਰੀ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਕਿਮ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹੀ ਅਟ�ੱਟ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਿਆ। ਭੂਟਾਨ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰੱਖਿਆ ਦਾ ਜ਼ਿੰਮਾ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਦੀਆਂ ਟ�ਕੜੀਆਂ ਭੂਟਾਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਤੇ ਤੈਨਾਤ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਚੀਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਾਂ�ੀ ਸੀਮਾ ਅਰ�ਣਾਚਲ ਪ�ਰਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ ਤਕ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪੱਛਮੀ ਹਿੱਸੇ ਤੋਂ ਲੱਦਾਖ ਤਕ